Olan biten

Koronoloji

OLAYLAR KRONOLOJİSİ


Seîd VEROJ
- 1880, Hakkari’nin Şemdinli bölgesindeki ikamet eden ve Nakşibendiliğin Halidiye koluna bağlı olan Şeyh Ubeydullah Nehri, Kürdistan’ın bağımsız bir bölge olarak tanınması için,  Nasturilerin de desteğini alarak 1880′de hem Osmanlı Devleti’ne, hem de İran Devleti’ne karşı başkaldırıyı başlattı.
- 6 Ekim 1875, Osmanlı Devleti resmen mali iflasını ilan eder ve ardında da Düyunu Umumiye(Genel Borçlar) idaresi kurulur.
- 19 Mart 1877, Birinci Meclis-i Mebusan açılır.
- 3 Haziran 1889, İtihad-ı Osmaniye Cemiyeti kurulur.
- 22 Nisan 1898, Miktad Mithad Bedirhan’nın sahibi olduğu ve 15 günde bir çıkan Kurdistan gazetesi Mısır’da yayın hayatına başlar.  Kurdistan gazetesi, son sayısı 14 Nisan 1902′de olmak üzere toplam 31 sayı çıkarılmıştır.
- 1891, Başlangıçta sadece Sünni (Türkmen, Karapapak, Kürt ve Arap) aşiretlerden oluşturulması öngörülen Hamidiye Alayları, 100 kadar Sünni Kürt (Kurmanc) aşiretinden oluşturulan 36 alayla başladı, sayı 1895′de 57′ye, 1910′da 66′ya ulaştı. Abdülhamit tahttan indirildikten (1909) sonra adları Aşiret Hafif Süvari Alayları olarak değiştirilen alaylar, Birinci Dünya Savaşı’nın patlak vermesiyle özellikle Üçüncü Orduya bağlı olarak Doğu Cephesi’nde görevlendirildiler.
- 24 Temmuz 1908, II. Meşrutiyet’in ilan edilmesi.
- 19 Eylül 1908, Kürd Teavün ve Terrakki Cemiyeti kurulur.
- 5 Aralık 1908, Kurdistan gazetesinin çıkışından 10 yıl sonra, Kürd Teavün ve Terrakki Gazetesi, tarihte ikinci Kürd gazetesi olarak yayın hayatına başlar. Kürd şairi Pîremerd,  Kürd Teavün ve Terrakki Gazetesi’nin hem sahibi hem de yazarıdır. Şiirleri gazetede “Süleymaniyeli Tevfik” ve “M. Tevfik” adlarıyla Kürdçe ve Osmanlıca olarak yayınlanır.
- 21 Kasım 1911, Hürriyet ve İtilaf Partisi kurulur.
- 1912′de, İstanbul’daki Kürd öğrencileri tarafından Komela Hêvîya Kurd adıyla bir cemiyet kurulur. Cemiyetin ileri gelenleri arasında Ömer Cemil Paşa, Kadri Cemil Paşa, Fuat Temo ve Cerrahzade Zeki gibi isimler vardı.
- 23 Ocak 1913, İTC Bab-ı Ali’yi basarak yaptığı darbeyle Mahmut Şevket Paşa’yı Sadrazamlığa getirdi.
- 6 Haziran1913, İstanbul’daki Kürt öğrencileri tarafında kurulan Kürd Hêvî Cemiyeti, Rojî Kurd adıyla bir dergi yayımlamaya başladı. Rojî Kurd, toplam dört(4) sayı çıkarılmış, yayın dili olarak Kürtçe, Osmanlıca ve kısmen de farsça kullanılmış. 
- 28 Haziran 1914, Sırp milliyetçisi Gavrilo Princip’in Avusturya Velihatı Franz Ferdinand’ı ve karısını öldürmesi, I. Dünya Savaşı’nı başlatan olay olarak tarihe geçti.
- 30 Ekim 1914, Osmanlı İmparatorluğu fiilen Birinci Dünya Savaşı’na girdi.
- 1 Kasım 1914, Rusya Osmanlı İmparatorluğu’na Savaş ilan etti.
- 5 Kasım 1914, İngiltere ve Fransa Osmanlı İmparatorluğu’na savaş ilan etti.
- 14 Aralık 1914, Şeyh Abduselam Barzani, Osmanlı Devleti’nin Musul Valisi Süleyman Nazif tarafından idam edilir.
- 9 Mayıs 1916,  I. Dünya Savaşı sırasında osmanlı İmparatorluğu’nun Orta Doğu topraklarının paylaşılmasını öngören Sykes-Picot Anlaşması, İngiltere ve Fransa arasında imzalanır.
- 17 Ekim 1917, Rusya’da büyük Bolşevik Devrim oldu.
- 8 Ocak 1918, ABD Başkanı Woodrow Wilson’un I. Dünya Savaşı’ndan sonra kurulmasını istediği dünya düzenine ilişkin ABD Kongresi’nin 8 Ocak 1918 tarihindeki oturumunda Wilson Prensipleri’ni açıkladı.
- 2/3 Kasım 1918, Enver, Talat ve Cemal paşalar Almanya’ya sığındılar.
- 17 Aralık 1918, Kurdistan Teali Cemiyeti(KTC) kuruldu. KTC’nin kurucuları ve yönetim kurulu şu isimlerden oluşuyordu: 1- Seyid Abdülkadir Efendi(Başkan), 2-Hüseyin Şükrü Baban(Genel Sekreter), 3-Dr. Mehmet Şükrü Sekban, 4- Muhittin Nami, 5- Babanzade Hikmet Bey, 6- Aziz Bey. Genel eğilime göre 1919′da yapılan ilk genel kurulda seçilen yeni yönetimde yer alan isimler şunlardır: 1-Seyid Abdülkadir(Başkan)/Şemzinan, 2-Emin Ali Bedirhan(1.Başk. Yard.)/Botan, 3-Fuad Paşa(2.Başk. Yard.)/ Süleymaniye, 4-Hamdi Paşa(genel sekreter), 5- Seyid Abdullah(Şeyh Abdülkadir’in oğlu-Muhasib), 6-Miralay Halid Bey(aza)/Dersim, 7-Miralay M. Ali Bedirhan Bey(aza)/Botan, 8-M. Emin Bey(aza)/Süleymaniye, 9-Hoca Ali Efendi(aza), 10-Şefik arvasi(aza)/Van, 11-Şükrü Baban(aza)/ Süleymaniye, 12-Fuad Baban(aza)/ Süleymaniye, 13-Fetullah Efendi, 14-Şükrü Mehmed(aza)/Bakırmaden.
- 9 Şubat 1918, Rusya, Almanya, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, Osmanlı Devleti ve Bulgaristan arasında Brest-Litovs kAntlaşması imzalandı.
- 30 Ekim 1918, Mondros Ateşkes Antlaşması imzalandı.
- 7 Kasım 1918,  Kürdistan Teali Cemiyet(KTC)’nin resmi olmayan yayın organı JÎN dergisinin ilk sayısı yayımlanır. JÎN dergisi, son sayısı 2 Ekim 1919′da olmak üzere toplam 25 sayı yayımlanmıştır.
- Kasım sonu-Aralık başı 1919, son Osmanlı Meclis-i Mebusan seçimleri yapıldı.
- 18 Ocak 1919,  Paris Barış Konferansı başladı. Paris Barış Konferansı, I. Dünya Savaşı’nı sona erdiren antlaşmaların hazırlandığı uluslararası bir konferans olup, İtilaf  Devletleri arasında yapıldı. Konferansın kararlarına hakim olan beş devlet vardı: ABD, İngiltere, Fransa, Japonya ve İtalya. Konferansa esas itibariyle İngiltere ve Fransa hakim oldu.
- 19 Mayıs 1919, Mustafa Kemal’in Samsun’a çıkışıyla ilgili olarak Padişah Vahdettin, “İşgalci Yunanlara karşılık vermek için mümkün ve gizli vasıtaları kullanarak Anadolu’ya memur eylediğim yaverim Mustafa Kemal” diye söz etmektedir.(Seyfi Öngider, Kuruluş ve Kurucu).
- 22 Mayıs 1919, Şeyh Mahmud Berzenci, Süleymaniye’deki İngiliz birliklerini esir alıp kendini Kürdistan Kralı olarak ilan eder.
- 23 Temmuz 1919, Erzurum Kongresi düzenlendi.
- Ocak 1920, Komintern, Sofya’da kurulan Balkan Komünist Federasyonu ve Yunanistan Komünist Partisi(KKE) Yunan ordusunun Anadolu’dan çıkması için hem ordu içerisinde hem de cephede yoğun bir propaganda başlatır, bu propaganda Yunan ordusunu oldukça olumsuz etkilemiştir.
- 28 Ocak 1920, Son Osmanlı Meclis-i Mebusan’nın yapılan gizli oturumunda Misak-ı Milli kabul edildi. Ve karar 17 Şubat 1920′de çok sayıda dünya parlamentosuna bildirildi. Bu, Meclis-i Mebusan’nın Anadolu’daki hareketin hedeflerini paylaştığını ortaya koyuyor.
- 16 Mart 1920, İstanbul işgal edildi.
- 23 Nisan 1920, cuma günü Ankara’da bir dini tören şeklinde açılışı yapılan birinci Meclis’in başkanlığına M. Kemal seçildi ve başkan vekilliğine de Konya’daki Mevlevi tarikatının Şeyhi Çelebi Abdülhamid Efendi ve Kırşehir Bektaşi Tarikatı’nın Şeyhi Çelebi Cemalettin Efendi olmak üzere iki tarikat şeyhi seçildi. Kağıt üzerinde 437 üyesi olan Meclis, ancak 104′ü yeni seçilen ve 23′ü de İstanbul’dan gelen üyeler olmak üzere 127 mebusun katılımıyla açıldı. Bu Meclis’e 27 mebus da Kürdistan temsilcisi olarak seçilmişti.
- 18-26 Nisan 1920,  İtalya’nın San Remo şehrinde toplanan ve İngiltere başbakanı Lloyd George, Fransa başbakanı Millerand, İtalya başbakanı Francesco Nitti ile Japonya, Yunanistan ve Belçika temsilcilerinin katıldığı ve I. Dünya Savaşından mağlup olarak çıkan Osmanlı Devleti topraklarının ve Ortadoğu petrollerinin paylaşılmasının görüşüldüğü milletlerarası San Remo Konferansı düzenlendi.
- 29 Nisan 1920, İngiliz idaresi tarafından desteklenen haftalık Pêşkewtin gazetesi Süleymaniye şehrinde yayın hayatına başlar. Temmuz 1922′ye kadar yayın hayatını sürdüren Pêşkewtin, toplan 118 sayı çıkmıştır.
- 14 Temmuz 1920, Ankara’da Kominter’in bürosu açılır.
- 10 Ağustos 1920, Sevr Antlaşması, I. Dünya Savaşı sonrasında İtilâf Devletleri ile Osmanlı Devleti arasında imzalanan bir anntlaşmadır. Sevr Antlaşması’nın Kürt meselesiyle ilgili 62-64. maddeleri: “İngiliz, Fransız ve İtalyan temsilcilerinden oluşan bir komisyon Fırat’ın doğusundaki Kürt vilayetlerinde bir yerel yönetim düzeni kuracak; bir yıl sonra Kürtler dilerse Milletler Cemiyeti’ne bağımsızlık için başvurabilecek.” denilmektedir.
- 26 Eylül 1920, İstiklal Mahkemeleri kuruldu.
- 18 Ekim 1920, M. Kemal’in emriyle yakın arkadaşları tarafından ilk resmi Türkiye Komünist Fırkası kurdurtulur.
- 2 Aralık 1920, Gümrü Antlaşması imzalandı ve bu antlaşmayla bugünkü Türk-Ermeni sınırı belirlenmiş oldu.
- 17 Ocak 1921,  İtilaf  Devletleri tarafından Londra Konferansı düzenlendi ve Ankara Hükümeti de bu konferansa davet edilerek uluslar arası düzlemede meşruiyet kazanmış oldu.
- 28-29 Ocak 1921, Mustafa Suphi ve arkadaşları Trabzon açıklarında Enver Paşa’nın yakını olarak bilinen Yahya Kaptan ve ekibi tarafından boğularak öldürüldüler. Yahya Kaptan da daha sonra M. Kemal’in muhafız birliği komutanı olan Giresunlu Topal Osman tarafından öldürüldü. Topal Osman da M. Kemal’in en çok kızdığı muhalif mebuslardan olan Trabzon mebusu Ali Şükrü Bey’i öldürmesinden dolayı, kendisi de M. Kemal’in yeni muhafızları tarafından öldürülür.
- 21 Şubat 1921, emrindeki 1.200 askerle Tahran’a giren Albay Rıza Han 140 yıldır iktidarda olan Kaçar Hanedan’lığının yönetimine son verdi. Rıza Han, Seyid Ziyaeddin Tabatabaee ile birlikte yaptıkları darbe Gîylan’ın kaderini de değiştirdi. Darbe hükümeti, Sovyet yönetiminin sempatisini kazanmak için ilk olarak 1919 senesinde imzalanan İran-İngiliz Antlaşması’nı iptal etti.
- Ağustos 1921, Frunze, Sovyetler Birliği’nin ilk Ankara Büyük Elçisi olarak atanır.
- 6 Mart 1921, 15 Kasım 1920′de Ankara Hükümeti’nin “Kürd Meselesi”yle ilgili tutumunu sormak üzere verilen muhtıraya Ankara cevap vermez. Bundan sonra 25 Aralık 1920′de, bu sefer “Dersim Aşiretleri” imzasıyla Ankara hükümetine aşağıdaki muhtıra verilir: “Ankara Büyük Millet Meclisi Riyasetine: Sevr Muahedesi mucibince Diyarbekir, Elaziz, Van ve Bitlis vilayetlerinde müstakil bir Kürrdistan teşekkül etmesi lazım geliyor, binaenaleyh bu teşkil edilmelidir, aksi takdirde bu hakkı silah kuvvetiyle almaya mecbur kalacağımızı beyan ederiz.” Temmuz 1920, Kangal’ın Hüseyin Abdal tekesinde yapılan son genel toplantıda alınan “Kürdistan sonuna kadar savunulacaktır” kararı gereğince, Zara çevresindeki karakollara baskınlar yapılır. Daha sonra Refahiye ilçe merkezine saldırılarak fiilen yönetime el konulur ve hükümet konağına Kurdistan bayrağı çekilir.(bak. Koçgiri Halk Hareketi, komal yay.)
- 16 Mart 1921, İngiltere ve Sovyet Rusya arasında antlaşma imzalandı.
- 23 Ağustos 1921, M. Kemal’in başkomutanlığında Sakarya Savaşı başladı. Yunanlarla 22 gün süren bu savaşı Türk tarafı kazandı.
- 20 Ekim 1921, Türkiye’nin Güneydoğu sınırlarının belirlendiği Ankara Antlaşması, Fransız devleti ile Ankara hükümeti arasında imzalanmıştır.
- 2 Ağustos 1922, Mustafa Paşa Yamulki’nin imtiyaz sahibi olduğu ve Şeyh Mahmud’un başkanlığındaki Güney Kurdistan Hükümetinin resmi yayın organı olan haftalık Bangî Kurdıstan gazetesi, Süleymaniye şehrinde yayın hayatına başladı.
- 1 Kasım 1922, Saltanat kaldırıldı ve böylece 622 yıl süren Osmanlı İmparatorluğu tarihe karıştı.
-   12 Aralık 1922, Lozon Barış görüşmelerinin deva ettiği 12 Aralık 1922 ta-rihli oturumda, İsmet İnönü “Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti, Türklerin olduğu kadar Kürtlerin de hükümetidir. Çünkü Kürtlerin gerçek ve meşru temsilcileri Millet Meclisi´ne girmiştir. Türklerin temsilcileriyle aynı ölçüde ülkenin hükümetine ve yönetimine katılmaktadırlar. Kürt halkı ve meşru temsilcileri, Musul Vilayeti’nde oturan kardeşlerinin anayurttan ayrılmasına razı değillerdir” dediğinde, Lord Curzon ‘umarım öyledir’ diye cevap vermiştir.
- 15 Aralık 1922, İmtiyaz sahibi M. Nûrî olan haftalık Rojî Kurdîstan gazetesinin ilk sayısı, 15 Aralık 1922′de Süleymaniye şehrinde yayımlanır. Bu haftalık gazete toplam 16 sayı yayımlanbilmiştir.
- 6 Mart 1923, Bir an önce Lozan Antlaşması’nı imzalamak için yapılan gizli celse görüşmelerinde, 63 Kürt asıllı milletvekili Musul’suz bir Lozan’a karşı olduklarını belirtiler. (TBMM GCZ. s. 181-183)
- 28 Mart 1923, Şeyh Mahmud Hükümeti’nın Genel Askeri Komutanlığı tarafından Casene’de yayımlanan Bangî Heq, toplam olarak 3 sayı çıkmıştır. 
- 28 Mart 1923, Mustafa Kemal’in en çok kızdığı muhaliflerden Trabzon mebusu Ali Şükrü, M. Kemal’in muhafız birliği komutanı Topal Osman tarafından öldürülür.
- 1 Nisan 1923, Birinci Meclis Lozan’ı kabul etmez diye bir oldubittiyle esas olarak Lozan’ı kabul edecek bir meclis oluşturmak içi seçimlerin yenilenmesine karar verilmiş. Yapılan seçimlerde bütün adaylar merkezden belirlendi.
-  26 Hazitan 1923, Şeyh Mahmud Berzenci’nin başkanlığında Güney Kurdistan’nın Süleymaniye şehrinde üçüncü(3.) Kürt hükümeti kurulur. 
- 16 Temmuz 1923, SSCB Komünist Partisi,  yarı otonom Kızıl Kurdistan (Kurdistana Sor)’ın kurulmasına karar verdi ve başına Azerbaycanlı Bolşeviklerden G. Gajiev getirlidi. Kızıl Kurdistan, Azerbaycan ve Ermenistan arasında kalan Laçin, Kelbecer, Kubatlı ve Zengılan bölgesini kapsıyordu.
- 24 Temmuz 1923, imzalanan Lozan Antlaşması’ı, Mustafa Kemal’in elleriyle seçtiği yeni milletvekilleri tarafından imzalandı.
- 9 Eylül 1923, M. Kemal’in öncülüğünde ve ARMHC’nin birinci grubunu oluşturanlar tarafından Halk Fırkası kurulur ve 1924′te önüne eklenecek “Cumhuriyet” kelimesiyle Cumhuriyet Halk Fırkası adını alan siyasi parti ortaya çıkar. Ancak “Milli Şef” ya da “Tek Adam”ın daha sonra yapacağı açıklamayla bu partinin aslında 1919′da Sivas Kongresi’nde kurulduğu ve bu Kongre’yi de partinin ilk kongresi olarak ilan edecektir.
- 29 Eylül 1923, Üçüncü Şeyh Mahmud Hükümeti’nin yayın organı olarak 29 Eylül 1923′te Süleymaniye’de ilk sayısı çıkan Ûmîdî Îstîklal, toplam olarak 25 sayı yayımlanmıştır.
- 29 Ekim 1923, Toplam 287 üyesi olan TBMM, 158 üyenin katılımıyla yapılan oturumda Cumhuriyet ilan edilir. Cumhuriyet kararının alındığı oturum, muhalif milli mücadele önderlerinin hepsinin de Ankara dışında olduğu bir zamana denk getirilmişti.
- 17 Kasım 1924, Kazım Karabekir ve arkadaşları(Ali Fuat Cebesoy, Rauf Orbay, Refet Bele, Cafer Tayar, Adnan Adıvar) tarafından Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kurulur. TpCF kurulması üzerine M. Kemal verdiği demeçte: “Benim burnuma barut ve kan kokusu geliyor, inşallah ben yanılmışımdır.”  der. Ancak kısa bir süre sonra Şeyh Said hareketi ve İzmir suikastı bahane edilerek, çıkarılan Takrir-i Sükun Kanunu ile Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kapatılır ve mebuslarının hepsi tutuklanarak İstiklal Mahkemesi’nde idam talebiyle yargılanırlar.
- 13 Şubat 1925, Kürdistan İstiklal Komitesi(Azadi Cemiyeti)’nin örgütlediği hareket, Şeyh Said önderliğinde bir provakasyon sonucunda Diyarbakır’a bağlı Piran’da başlar.
- 4 Mart 1925, İsmet Paşa Hükümeti, 287 mebusu olan Meclisin 144 mebusunun katıldığı oturumda, 22 aleyhte ve 122 kabul oyuyla Takrir-i Sükun Kanunu çıkartı. Çıkartılan bu kanunla her şey hükümetin ve Cumhurbaşkanın insafına terk edilerek, o günün koşullarında var olan tüm hak ve özgürlüklerin rafa kaldırılmasının yolu açıldı. Bu yasa çıktığı gibi basını hedef alarak 6 Mart 1925′te İstanbul’da çıkmakta olan Tevhid-Efkar, İstiklal, Son Telgraf, Aydınlık, Orak Çekiç ve Sebilüreşat adlı gazete ve dergiler kapatılarak 9 gazetenin başyazarları tutuklanarak İstiklal Mahkemesi’ne gönderilir.
- 14 Nisan 1925, Kurdistan İstiklal Komitesi(Azadi) örgütü liderleri Cibranlı Halit ve Yusuf Ziya Bitlis’te kurşuna dizildiler.
- 30 Nisan 1925, Genel Kurmay Başkanlığının aldığı 1835/2270 numaralı tezkerede, Dışişleri Bakanlığı ve Basına Şeyh Said önderliğindeki Kürt: ” … isyanın ayrımcılıktan ziyade irticâî cehalet ve aldatma neticesi zemininde yayın yapılması için gereğinin yerine getirilmesi” uyarısında bulunur.
- 3 Haziran 1925, Mecliste 29 mebusu bulunan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kapatıldı. Ve bir yıl sonra İzmir suikastı ve 1925 Kürt hareketiyle ilişkilendirilerek TpCF  6 mebusu idama mahkum edilerek asıldı.
- 29 Haziran 1925, Şeyh Said ve 47 dava arkadaşı Diyarbakır’da idam edilir.
- 6 Haziran 1926, TBMM’de Musul Meselesi ile ilgili yapılan oylamada Türkiye’ye  “25 yıl süre ile royalty gelirlerinden yüzde 10 pay alma” karşılığı olarak Musul İngiltere’ye bırakılır.
- 25 Haziran 1926, Güney Kurdistan’ın Rewandûz kazasında, Husên Hûznî Mukrîyanî’nin imtiyaz sahibi olduğu Zarê Kurmancî dergisinin ilk sayısı yayımlanır. Zarê Kurmancî, son sayısı 23 Temmuz 1932′de olmak üzere toplam 24 sayı yayımlanmıştır.
- 3 Ekim 1926, Mustafa Kemal’in ilk heykeli İstanbul’da Sarayburnu’na dikilir.
- 7 Mart 1927, İstiklal Mahkemeleri lağvedilmiş, ancak mahkemelerin kuruluşunu düzenleyen kanun 1949′a kadar yürürlükte kalmış.
- 25 Haziran 1927, Doğu illerinde süresi dolan sıkıyönetim idaresinin yerini doldurmak amacıyla I. Umumi Müfettişliği’i kurulur.
- 5 Ekim 1927, Hoybun(Xoybûn) örgütü kurulmuştur. Cemiyetin kurucularıyla ilgili bazı ufak farklılıklar olmakla beraber, Rohat Alakom’a göre ilk kuruluş toplantısına katılanların listesi şöyledir: Celadet Bedirhan, Memduh Selim Bey, Mehmet Şükrü Sekban, Haco Ağa, Ramanlı Emin, Şeyh Ali Rıza, Mustafa Şahin, Bozan Şahin, Kerim Bey, Tefik Bey, Kamil Bey, Bedrettin Ağa, Liceli Fehmi.
- 1928, Genel olarak Laçin, Qelbejer, Kubatlı ve Zengilan’ı kapsayan bölgede kurulan otonom Kızıl Kürdistan bölgesi, her ne hikmetse Hoybûn (Xoybûn) örgütünün öncülük ettiği Ağrı Hareketi’nin başlamasıyla birlikte son bulur.
- 1 Temmuz 1928, M. Kemal 8 yıllık ayrılıktan sonra ilk olarak İstanbul’a gelir.
- 1 Kasım 1928, Arap alfabesi yasaklanarak yerine Latin alfabesinin kullanılmasını getiren kanun çıkarılır.
- 22 Temmuz 1930, Ağırı Kürt Hareketine destek vermek üzere, Şeyh Ahmed Barzani komutasındaki 500 kişilik silahlı bir grup, Yüksekova’daki Oramar askeri kışlasına baskın düzenlenir.
- 23 Temmuz 1930,  SSCB Komünist Partisi Merkez Komitesi, aldığı bir kararla yarı özerk Kızıl Kürdistan (Kurdistana Sor) bölgesinin statüsünü kaldırdı.
- 12 Ağustos 1930,  Ali Fethi Bey’in başkanlığında ve M. Kemal’in de onayıyla Serbest Cumhuriyet Fırkası kurulur. SCF’nın kuruluşundan 10-15 gün sonra yaklaşık 130.000 kişi üye olmak için baş vurmuştur. Milletin yeni partiye ilgisi M. Kemal ve çevresini kaygılandırır. Bu parti 17 Kasım 1930 tarihinde kendini fesh etmek zorunda kaldı.
- 15 Mayıs 1932, Celadet Ali Bedirhan’ın sahibi ve sorumlu müdürü olduğu Hawar’ın ilk sayısı çıktı. Celadet Ali Bedirhan, Bedirhanilerden Emin Ali Bedirhan’ın oğlu olup, 1897′de İstanbul’da doğmuştur. Hawar, son sayısı 15 Ağustos 1943′te olmak üzere toplam 57 sayı yayımlanmıştır.
- 23 Ocak 1932, Sovyetler Birliği’nin de İran üzerindeki baskısıyla, İran ve Türkiye Cumhuriyeti arasında imzalanan antlaşmayla, Ağrı Hareketi’ni çevrelemek amacıyla Bazid’in Kotûr ve Bazırgan mıntıkası İran’a verilerek karşılığında Ağrı Dağı’nın tamamı Türkiye sınırları içerisine alındı.
- 1936, Barzaniler önce Musul’da toplandı, oradan Bağdat’ta ve oradan da Nasıriye’ye sürgün edildiler.
- 9 Temmuz 1937, Dersim Kürt hareketinin siyasi önderlerinden Alişer’e, devlet ve yerli işbirlikçileri tarafında suikast düzenlenerek şehit edildi.
- 30 Temmuz 1937, Dersim Kürt Hareketinin lideri Seyid Rıza, İngiltere Dışişleri Bakanlığına bir mektup yazarak “3 milyon Kürd adına” yardım talebinde bulunur.
- 5 Eylül 1937, Seyid Rıza, Erzincan’a Hükümet yetkilileriyle görüşmeye giderken tutuklandı.
- 1 Eylül 1939, Almanya’nın Polonya’ya girmesiyle İkinci Dünya Savaşı başladı.
- 22 Haziran 1941, Almanya Sovyetler Birliğine saldırdı.
- Ağustos 1941, Ruslar kuzeybatıdan ve İngilizler de güneyden İran’ı işgal etti. Rıza Şah, daha fazla gerginlik ve kargaşanın çıkmaması için istifa etmek zorunda kaldı ve İngilizlerin de onayıyla yerine oğlu Muhammed Rıza Pehlevi geçti.
- 29 Eylül 1941, Tudeh Partisi resmen kuruldu, Süleyman Muhsin İskenderi parti başkanı olarak seçildi.
-  Nisan 1942, Mir Celadet Bedirhan’ın sahibi ve yazı işleri müdürü olduğu Ronahî dergisi yayın hayatına başladı. Son sayısı Mart 1945′te yayımlanan Ronahî, toplam 28 sayı çıkmıştır.
- 3 Mayıs 1943, Kamuran Ali Bedirhan’ın sahibi ve sorumlu yazı işleri müdürü olduğu Roja Nû haftalık gazetesi yayın hayatına başladı. Bu haftalık gazetenin son sayısı 13 Mayıs 1946′da olmak üzere toplam 73 sayı çıkmıştır.
- 7 Temmuz 1943, Mele Mustafa Barzanî, Hêvî(Hîwa) örgütünün de yardımıyla sürgünde bulunduğu Süleymaniye’den Barzan bölgesine geçerek, Irak merkezi Hükümetine karşı başkaldırıyı örgütlemeye başladı. İlk çatışmalarda Irak birliklerinin ağır bir yenilgi alması üzerine Nuri Said hükümeti anlaşmaya yanaşarak bazı Kürt istemlerini kabul ettiğini açıkladı.
- 22 Temmuz 1943, Van’ın Özalp ilçesinde 33 Kürt köylüsü General Mustafa Muğlalı’nın emriyle kurşuna dizilir.
- 12 Ekim 1943, Mustafa Barzani liderliğindeki Kürt hareketi, Irak askeri birliklerine yönelik saldırılarını başlattı. Yoğun baskınlar ve saldırılar sonucunda, Güney Kurdistan’ın büyük bir bölümünün denetimini ele geçirdiler.
- 26 Temmuz 1944, Rıza şah öldü.
- 8 Ağustos 1945, Barzani’nin 1943′ten beri Irak devletine karşı yürüttüğü silahlı mücadele devleti oldukça sıkıntıya sokmuştu. Adnan Paçacı Hükümeti’nin aldığı kararla Barzani’nin teslim olmasını istedi. Barzani bunu ret etti. Bunun üzerine Irak ordusu İngiliz Hava Kuvvetleri’nin yardımıyla Kürtlere karşı yoğun bir saldırı başlattı.
- 11 Ekim 1945, Irak ordusunun İngiliz Hava Kuvvetlerinin desteğiyle Kürtlere yönelik olarak başlattığı yoğun saldırı sonucu, 1943′te başlayan Kürt hareketi bastırıldı ve Barzaniler teslim olmayarak Mergever bölgesinden Doğu Kurdistan’a geçtiler. 
- 7 Ocak 1946, Demokrat Parti kuruldu.
- 22 Ocak 1946, Çarçıra Meydanı’nda Başkan Qazi Muhammed tarafından yapılan tarihi konuşmayla Mahabad Kürt Cumhuriyeti’nin kuruluşu ilan edildi.
- 16 Ağustos 1946, Şoreş ve Rızgari partilerinin de içinde yer aldığı Irak Kurdistan Demokrat Partisi’nin kuruluş Kongresi Bağdat’ta yapıldı.
- 31 Mart 1947, Mahabad Kürd Cumhuriyeti’nin başkanı Qazî Muhemed, Savunma Bakanı olan kardeşi Seyfi Qazî ve amcası oğlu Sedri Qazî ve diğer arkadaşları Cumhuriyetin ilan edildiği Çarçıra meydanında iran devleti tarafından idam edildiler.
- 6 Mayıs 1947, Mahabad Kürd Cumhuriyeti’nin yıkılmasından sonra, Cumhuriyetin Genel Kurmay Başkan’ı Barzani, aldığı tarihi kararla yaklaşık 500 peşmergesiyle birlikte Sovyetler Birliği’ne sığınmak üzere Uzun Yürüyüşü başlattı. Barzaniler İran, Irak ve Türkiye sınırlarını aşarak 18/06/1947 tarihinde Aras nehrini geçerek Sovyetler Birliğine giriş yaptılar.
- Mayısı 1952, İran’da yapılan seçimlerde de Dr. Musaddık’ın Milli Cephesi ile Tudeh’çiler Mecliste çoğunluğu almışlardı. Musaddık, 1953 Şubatında Şah’ı tahtından feragate zorladı ve Şah da bu isteği kabul etmek zorunda kaldı ve daha sonra ülkeden kaçıp Roma’ya sığınmak zorunda kaldı.
- 19 Ağustos 1953, İran’da General Zahidi liderliğinde Ordu’nun giriştiği darbe başarılı oldu ve Musaddık iktidardan düşürülerek köyünde ömür boyu ev hapsine mahkum edildi.
- 25 Mart 1955, Türkiye ile Irak arasında CENTO ya da Bağdat Paktı olarak bilinen antlaşma imzalandı. Daha sonra İran, Pakistan ve İngiltere de bu antlaşmaya katıldı.
- 1957, Suriye’de Kurdistan Demokrat Partisi kuruldu ve başkanlığına da Nureddin ZAZA seçildi.
- 14 Temmuz 1958, Irak Kralı Faysal General Abdülkerim Kasım tarafından kanlı bir darbeyle tahttan indirilerek, Irak’taki Monarşi yönetimine son verilip Cumhuriyet ilan edildi.
- 17 Aralık 1959, tarihe “49′lar Davası” olarak geçen toplu tutuklamalar oldu.
- 25 Mart 1959, Irak CENTO’dan çekildi.
- 27 Mayıs 1960, Türkiye’de yapılan Askeri Darbe sonucunda askerler tarafından siyasi iktidara el konuldu.
- 26 Ekim 1960, darbeciler genel af çıkardı, ancak 49′lar Davası’ndan dolayı tutuklu bulunan Kürtler bu aftan yararlanamadı. Yaklaşık on dört aylık tutukluluk döneminin ardından davanın görülmesine 3 Ocak 1961′de başlandı. İlk duruşmada sanıkların tutuksuz yargılanmalarına karar verildi.
- 13 Şubat 1961, Türkiye İşçi Partisi (TİP) kuruldu.
- 16 Eylül 1961, DP hükümetinin iki bakanı Hasan Polatkan ve Fatih Rüştü Zorlu idam edildi.
- 17 Eylül 1961,  Anan Menderes idam edildi.
- Ekim 1962, Edip Karahan’nın sahibi olduğu Dicle-Fırat dergisi yayına başladı ve dergi ancak 8 sayı çıkabildi.
- 15 Nisan 1963, Deng adıyala Kürtçe-Türkçe aylık dergi yayına başladı. Deng toplam iki sayı çıktı. Sahibi Ergun Koyuncu, yazı işleri müdürü Yaşar Kaya ve genel yayın müdürü de Medet Serhat idi.
- Mayıs 1963, Doğan Kılıç Şıhhesenanlı’nın sahibi olduğu Roja Newê adlı dergi yayınlanmaya başladı.
- 11 Temmuz 1965, Türkiye Kurdistan Demokrat Partisi 5 kurucuyla Diyarbakır’da kurulur. Kurucular: Said Elçi(başkan), Dûrnas(Sekreter), Şakir Epözdemir(mühasip), Derviş Akgül(üye) ve Ömer Turhan(üye).
- 4 Temmuz 1966, Kurdistan Demokrat Partisi’nin Genel Başkanı Faik Bucak, Urfa’nın Karaköprü mevkiinde suikaste uğradı. Ağır yaralı olarak kaldırıldığı hastanede 5 Temmuz 1966 sabahı hayata gözlerini yumdu.
- 5 Mart 1967, göz hapsinde bulunan Muhammed Musadıkk öldü.
- 11 Mart 1970, Güney Kurdistan’da Baas iktidarıyla Barzani arasında Otonomi antlaşması imzalandı.
- 1 Haziran 1971, Türkiye Kurdistan Demokrat Partisi başkanı Sait Elçi öldürüldü.
- 12 Mart 1971, ikinci Askeri Darbe oldu.
- 20 Temmuz 1971, TİP, Anayasa Mahkemesi kararıyla kapatıldı.
- 6 Mayıs 1972, Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan Ankarada idam edildiler.
- 6 Mart 1975, İran Şahı Rıza Pehlevi ve Irak Başbakan Yardımcısı Saddam Hüseyin arasında Cezayir Antlaşması imzalandı.
- 1 Şubat 1979, 14 yıllık sürgünden sonra Humeyni İran’a döndü ve böylece İran İslam devriminin ateşi de her tarafı sardı.
- 1 Mart 1979, Mustafa Barzani’nin ebediyete intikal etti.
- 12 Eylül 1980, Kenan Evren liderliğinde 3. Askeri darbe oldu.
- 22 Eylül 1980, Saddam Hüseyin Şat-ül-Arab su yolunu ele geçirmek amacıyla İran’a saldırdı.
- 16 Ağustos 1984, PKK Eruh-Şemdinli eylemiyle silahlı mücadeleyi başlattığını duyurdu.
- 20 Ağustos 1988, yaklaşık 8 yıl savaşan İran-Irak arasında ateşkes ilan edildi.
- 16 Mart 1988, Saddam Hüseyin yönetimi Kürt halkını cezalandırmak için Güney Kurdistan’ın Halepçe kasabasına kimyasal silahlarla saldırı düzenledi. Bu saldırı sonucunda çocuk, kadın, yaşlı ve gençler olmak üzere toplam 5000 kişi öldü ve bir o kadar da yaralandı.
- 13 Temmuz 1989, Dr. Kasımlo(1930-1989) İranlı hükümet yetkilileri ile görüşme yapmak üzere gittiği Viyana kentinde İran ajanları tarafından yapılan suikast sonucu yanındaki arkadaşlarıyla birlikte şehit edildi.
- 14-15 Ekim 1989, Paris Kürt Enstitüsü ve Fransa Özgürlükler Vakfı’nın ortaklaşa düzenledikleri Paris Kürt Konferansı yapıldı.
- 2 Ağustos 1990, Irak’ın Kuveyt’i işgal etti.
- 17 Ocak 1991, yapılan Birinci Körfez Savaşı, ABD öncülüğünde, İngiltere, Fransa, Suudi Arabistan, Suriye, Mısır gibi 33 devletin askeri koalisyonuyla Irak Devleti arasında yapılmıştır. Bu savaşta 33 ülke kuvvet göndermek veya yardım yaparak, Irak’a karşı teşkil edilen bu koalisyon kuvvetlerine katılmış veya bu kuvvetleri desteklemiştir.
- 28 Şubat 1991, Kürfez Savaşı’nda ateşkes ilan ediliyor.
- 17 Eylül 1992, Dr Qasemlo’dan sonra gelen İKDP genel sekreteri Dr. Mihemed Sadiq Şerefkendi(1937-1992) ve 3 arkadaşı Berlin’de İran devletinin terörüne maruz kalarak şehit edildiler.
- 20 Eylül 1992, Musa Anter öldürüldü.

Hiç yorum yok:

Blogger tarafından desteklenmektedir.